Zamach zakrystii na Dmowskiego - ZADRUGA

„Inny... gdym mu wykładał swój pogląd na obowiązki względem swego narodu i na wynikające stąd stanowisko względem innych narodów, odpowiedział, że się na takie pojmowanie rzeczy zgodzić nie może, bo jest ono „NIECHRZEŚCIJAŃSKIE” - Dmowski.

Stoimy nad świeżą jeszcze mogiłą Romana Dmowskiego. Jeszcze brzmią nam w uszach głosy, które się odezwały nad jego trumną. Wśród tych głosów zdawkowych tu i ówdzie, jak to zwyczajnie bywa w takich okolicznościach , ale gdzieniegdzie szczerych, gorących, drgających niekłamanym bólem, wśród tych głosów – powiadam – były i wrzaski, usiłujące zagłuszyć narodowy ton dorobku Dmowskiego, a wysunąć na pierwszy plan fałszywą naukę katolicką, która się wkradła w akord nacjonalistyczny autora „Myśli nowoczesnego Polaka”. Sugestie te pochodziły, oczywiście, od przedstawicieli międzynarodowej instytucji watykańskiej, anektującej za byle pozorem bez skrupułów wszystkich i wszystko, co znalazło uznanie na szerokich gościńcach wyklinanego skądinąd świata. Gdyby w r. 1902 po pierwszym ukazaniu się”Myśli nowoczesnego Polska” ktokolwiek przepowiadał, że przed trumną Dmowskiego kroczyć będą biskupi w infułach, a nad trumną przemawiać prałaci i to jeszcze w tonie „tyś nasz, a my twoi”, to by go poczytano za fałszywego proroka. Sam Dmowski na pewno parsknął by szczerym śmiechem. Jednakże tak się stało. Dmowskiego grzebano jak biskupa i to nie byle jakiego. Jakże do tego przyszło? I czy w ogóle krzyki prałackie, nad jego trumną wyprawiane, miały podstawę w tej niecodziennej postaci?

Niektóre wypowiedzi są rozbrajające. Pewien wysoki dygnitarz kościelny twierdzi np., że za zajęcie się sprawą narodową po katolicku, wynagrodził Bóg Dmowskiego tym, że pozwolił mu podpisać traktat wersalski. Wobec tego należałoby zapytać, za co wynagrodzeni zostali tak notoryczni ateusze, a w każdym razie antykatolicy, jak Clemenceau i Lloyd George, którzy również podpisali traktat wersalski? Inny znowu prałat w swym samouwielbieniu był tak dyskretny, że uważał za stosowne podać do publicznej wiadomości, iż Zmarły przed śmiercią „serdecznie ucałował jego kapłańską rękę”. Jeszcze inny prostaczek w sułtanie żegna Dmowskiego całkowicie wyświechtanym i przebrzmiałym nawet w bogobojnym Stronnictwie Narodowym hasłem „Bóg i Ojczyzna”. A no niech mu będzie.

Że tak pisał watykański „Osservarote Romano”, transeat. Polonia leży bardzo daleko od Italii. Przy tym język jej jest niemożliwy do nauki i zrozumienia. Trudno wymagać, by tam czytali „Myśli nowoczesnego Polaka” dla przekonania się, co też o katolicyzmie naprawdę Dmowski myślał. Ale w Polsce wobec świadectw i świadków tak wielu należałoby być w wypowiedziach ostrożniejszym, aby się nie kompromitować do reszty.

Tak, aby się nie kompromitować. Bo robić z Dmowskiego apostoła katolicyzmu wśród młodzieży, z Dmowskiego, na którego żalił się jeden z pasterzy, że nie chodził do kościoła i dzień święty znieważał, a drugi stwierdził, że należał do pokolenia pozytywistów, które pod względem religijnym było obojętne ⁽¹, robić – mówię – w tym warunkach z Dmowskiego św. Alfonsa lub Ignacego Loyolę w polskim wydaniu, to – to może przemówić do przekonania dewotkom i braciszkom zakonnym. Człowiek, który zachował odrobinę rozsądku i jakiego takiego oświecenia, spluwa z pasją i mówi: tfu, co za demagogia!

Podobny niesmak ogarnia człeka, gdy ks. M. Nowakowski grzmi z ambony: „Nacjonalizm doprowadził Dmowskiego do kościoła, do pokornej wiary i ufności w Bogu”. Tam do licha! Gdzie to, kiedy, jaki nacjonalizm doprowadził Dmowskiego do zakrystii, księże prałacie? Bierzemy w rękę „Myśli nowoczesnego Polaka”, dzieło w pewnym znaczeniu jedyne, w którym Dmowski rzucił pierwiastki narodowej myśli i bez którego – zgodną opinią wszystkich – nie byłoby Dmowskiego nacjonalisty i szukamy w tej książce dróg, którymi zmarły kroczył ku kagankom zakrystyjnym i co znajdujemy?

Wysunięcie nowej, „narodowej” etyki przez Dmowskiego jest faktem zarówno nieulegającym wątpliwości, jak herezją zasadniczą wobec nauki kościoła, która głosi, że jest jedna, jedyna etyka katolicka.

Etykę narodową wyprowadza Dmowski z instynktów narodowych, o których mówi: „Instynkty te silniejsze nad wszelkie rozumowanie zmuszają człowieka do działania nie tylko wbrew dekalogowi, ale wbrew sobie samemu, bo do oddania życia, do poświęcania droższych od niego rzeczy, gdy idzie o dobro narodowej całości... Na tych przede wszystkim instynktach opiera się etyka narodowa”. „Ta etyka wskazuje jako źródło i cel naród” (str. 222).

Ktokolwiek zna choćby tylko najzwyklejszy katechizm katolicki, ten się orientuje bez trudu, że co słowo popełnia tu Dmowski herezję z punktu widzenia zasadniczej nauki kościoła.

Jakby przewidując wybiegi katolickich sofistów, naświetla Dmowski z różnych stron swą zasadniczą ideę etyki narodowej i jej odrębność. Za najgłówniejsze zadanie pracy nad wzmocnieniem podstaw narodowej polityki uważa „wzmocnienie i utrwalenie zasad narodowej etyki; zwalczanie dążności do regulowania spraw narodowych z wyłącznego punktu widzenia etyki indywidualistycznej”, jaką jest etyka chrześcijańska (str. 260). A iżby nie było żadnej wątpliwości, że jego etyka narodowa nie ma żadnego związku z chrześcijaństwem, poświęca Dmowski dużo uwagi Japończykom, o których patriotyzmie wyraża się z największym entuzjazmem: „Japończyk, - mówi – nie będąc chrześcijaninem i nie znając naszych zasad altruizmu, nie przejmując się zresztą głęboko ani nauką Buddy, ani Konfucjusza, jest o wiele moralniejszy od Europejczyka, zawdzięcza to zaś temu, że tam od złego strzeże świadomy wzgląd na dobro całości lub nieświadomie działający obyczaj narodowy” (str. 230) W Japonii „dowiedziałem się, że posiadam odziedziczoną, w najtajniejszych głębiach duszy mającą swe korzenie etykę narodową, niezależną ani od przykazań ani od altruizmu” (str. 224).

Podstawową nutą ewangelii jest miłość, osobliwa miłość (raczej bierny sentymentalizm), która wyklucza nie tylko nienawiść, ale i możliwość zemsty. Dmowski rzuca myśl, która godzi bezpośrednio w istotę ewangelii: „TEN KTO NAPRAWDĘ UMIE KOCHAĆ, UMIE I NIENAWIDZIEĆ”, mamy tu więc apoteozę nienawiści jako czynnika, który jest nieodłącznym towarzyszem miłości rzeczywistej. W ujęciu Dmowskiego miłość ewangeliczna, jako wykluczająca nienawiść, nie jest realną siłą. W tym zdaniu Dmowski jest najbardziej antychrześcijański.

W tych warunkach pogrzebowe krzyki katolickich prałatów, z których jeden posunął się aż do niesmacznie poufałej apostrofy: „Panie Romanie, Tyś nasz a my Twoi”, wypłynęły z intencji zasugerowania społeczeństwu, że Roman Dmowski od kolebki do grobu,z duszą i ciałem, bez wahań i zastrzeżeń był katolikiem, w szczególności zaś, że jego nacjonalizm wyhodowany został pod skrzydłami katolicyzmu i o hierarchię jego wsparty jako o filar nieznużony. Szło o to, by wyzyskać chwilę i stanowisko i z otwartej trumny Zmarłego wydobyć kapitał polityczny dla kasty kapłańskiej. I gdyby Zmarły mógł był mówić, byłby się odezwał z trumny słowami, które umieścił w swoich „Myślach”: „Nienawidzę duchownych, którzy, postawieni dla podnoszenia ludu moralnie i zaopatrzeni w tym celu w tak potężne środki jak konfesjonał i kazalnica, używają ich na rzecz bieżących interesów politycznych” (str. 193).

Lecz z trumny nie odezwał się żaden głos. Mogli byli napastliwym okupantom bezbronnej duszy autora „Myśli” odpowiedzieć słuchacze. Mogli i powinni byli. Nie odpowiedzieli. Czemu? Byli wśród nich starsi i młodzież. Obecnie są to ludzie dojrzali całkowicie do królestwa niebieskiego. Widocznie zdają sobie z tego sprawę i aby sobie zbawienie zagwarantować tym pewniej, nabożnie opasłe ręce zawodowych pośredników pomiędzy niebem a ziemią. Zrezygnowali nawet z kierowania młodzieżą w duchu choć ździebko niezależnym, oddając ją na pastwę apostołów czarnej międzynarodówki, która pilnie baczy, by jej wychowankowie nie zainteresowali się „Myślami” Dmowskiego, równocześnie zaś podsuwa im pewną broszurkę, rozreklamowaną i rozdętą w rozmiarach zupełnie nieproporcjonalnych do swej wartości i zawartości.

Oto kilka wyjątków z „Kościoła, Narodu i Państwa”:

Przyszłość „zdobędziemy naszymi młodymi, świeżymi siłami rosnącymi i organizującymi się na rzymskich podstawach cywilizacyjnych.”

Dosyć. Gdy się czytało „Myśli”, od razu jest się uderzonym nie tylko zasadniczą niezgodnością wątków, ale i obniżeniem się poziomu duchowego autora broszury. „Myśli” to ambicje narodowe, prężność, dynamika i wyzywanie wrogich sił do walki. „Kościół, Naród i Państwo” to oklapnięcie duchowe, ucieczka od życia ku zaświatom, szukanie oparcia na zewnątrz narodu (rzymska cywilizacja), słowem – degradacja.

Tę degradację tłumaczy tylko częściowo takt, że Dmowski pisał ponurą broszurę, mają lat 63, więc w wieku, który u większości osobników pociąga za sobą zamroczenie umysłu i osłabienie woli. Więcej, ale też nie całkowicie zrozumiałym nam będzie upadek Dmowskiego, gdy zważymy, że broszura „Kościół, Naród i Państwo” ukazała się w r. 1927, w niespełna w rok po zamachu majowym, który był zwycięstwem największego antagonisty Dmowskiego, a zarazem unaoczniał mu bolesną prawdę, że aktywniejsze żywioły w kraju nie stoją po jego stronie. Czy Dmowski nie powziął wówczas planu, by w rozgrywce z sanacją postawić na kartę kościoła, niemniej od niego przerażonego obrotem sprawy? Wskazywałby na to pewne ustępy w jego broszurze, np.: „Naród musi nosić wysoko sztandar swojej wiary. Musi go nosić tym wyżej w chwilach, w których władze jego państwa nie noszą go dość wysoko i musi go dzierżyć tym mocnej, im wyraźniejsze są dążności do wytrącenia mu go z ręki.” Jest to przecież wyraźna agitacja przeciw panującemu reżymowi, a zarazem kaptowanie katolików.

Wystąpienia Dmowskiego w broszurze „Kościół, Naród i Państwo” nie należy przeceniać. Ostatecznie bowiem jest to tylko jedna broszura, na którą mogą się powoływać funkcjonariusze międzynarodówki watykańskiej. A przecież jest to o wiele za mało, gdy zważymy, że spod pióra Dmowskiego wyszło 10 dzieł polityczno-społecznych, 2 powieści, 16 broszur i kilkaset artykułów, które – razem wziąwszy – katolicyzmowi niezbyt pochlebne wystawiają świadectwo.

„Najwierniejszej córze Kościoła, Hiszpanii, lada chwila grozi, że stanie się łupem masonerii i co za tym idzie, Żydów. Wina za to spadnie na politykę kościoła i na miejscowe duchowieństwo, które tyle zrobiło usiłowań, by państwo i narodową ideę zupełnie podporządkować widokom kościoła i tym przyczyniło się do zdezorganizowania narodowych instynktów. („Myśli”, r. 1907, str. 256)